Sylwetki wybitnych Ormian Polskich

W dziejach naszej Ojczyzny pojawiały się osobowości silne, które potrafiły swoim sposobem życia, myślami, a także działaniem wywrzeć piętno i pamięć potomnych. Jedną z takich postaci, która na przestrzeni lat zaważyła na losach Kościoła i Państwa, był ks. arcybiskup Józef Teofil Teodorowicz. Urodził się w 1864 r. kiedy Polska przechodziła kolejne powstanie, w którym wielu Polaków pokładało nadzieję wolności. Ks. abp. Józef Teodorowicz był Ormianinem, z natury więc nosił w sobie gorący temperament, ale i zarazem siłę woli i ducha patriotyzmu. Przyszedł na świat w domu Grzegorza i Gertrudy z Ohanowiczów w Żywaczowie k. Horodenki na Pokuciu, gdzie pobierał pierwsze nauki. Na Uniwersytecie Bukowińskim w Czerniowcach rozpoczął studia prawnicze, które w 1882 przerwał, aby wstąpić do Metropolitalnego Seminarium Duchownego obrz. łac. we Lwowie. W 1887 r. przyjął święcenia kapłańskie z rąk ks. abp. ormiańskiego Isaaka Issakowicza. Wkrótce, będąc proboszczem Parafii Ormiańskiej w Brzeżanach, daje się poznać jako niepospolity kaznodzieja i działacz społeczny. Dnia 2 lutego 1902 r. z rąk kardynała Puzyny otrzymał sakrę biskupią i zasiadł na stolicy arcybiskupów ormiańskich we Lwowie. Jego działalność nie omija żadnej dziedziny życia, a w centrum jego szczególnej troski znalazły się losy i dzieje Ojczyzny. Swoją niezłomną postawę przejawia w chwilach trudnych i przełomowych dla Polski.
W 1917 roku został posłem na Sejm i senatorem w odradzającej się Ojczyźnie. Jego przemówienia nacechowane są troską o odradzającą się Ojczyznę. Mówił do narodu polskiego: "Pierwsze moje słowa w budującej się niepodległości niech będą słowa ostrzeżenia, abyśmy znowu nie popadli w nieład słabej wolności, czyli swarów i rozstroju". Pośród jego publikacji o tematyce patriotycznej i społecznej znajdujemy rozważania teologiczne i medytacje m.in. "Mnie żyć jest Chrystus"(1922(, "Okruchy Ewangieliczne"(1923).
Żywotność i otwartość na wszystko i wszystkich otworzyła mu wiele drzwi i serc ludzi, którym nieobojętne były losy Korony Polskiej. Niestety, choroba stawia kres jego działalności. Swoje życie podsumowuje w jednej z medytacji:"Nadprzyrodzony cel życia, to żyć na to, i tak długo jak potrzeba, aby doczekać się pełni życia wewnętrznego, do jakiego łaska Jezusa mnie wezwała". Umiera w grudniu 1938 r., doczesne szczątki złożono na Cmentarzu Orląt we Lwowie. Żegnając Księdza Arcybiskupa, ks. kanonik de Roszko Bogdanowicz powiedział:
Odszedłeś - ale jesteś daleki!
Nie ma Cię już - aleś Ty zawsze przy nas!
Zda się, żeś nas porzucił, tymczasem Tyś na wieki przy nas.
W czasach, kiedy pogubiły się nam ideały i wzory, może więc trzeba się zatrzymać nad postacią tego wielkiego Ormianina - Polaka i kapłana, ktoremu nieobce były słowa z polskich sztandarów narodowych i proporców: "Bóg - Honor - Ojczyzna". Czasy współczesne pokazują nam, coraz częściej, że na przestrzeni dziejów i dziś stajemy wobec wyzwań, które były troską ks. abpa Teodorowicza, a jego myśli okazały się na wskroś uniwersalne nie tylko li dla tych, zasiadających w ławach sejmowych, ale dla nas wszystkich.
Jemu samemu zatem oddajmy głos. Niech przemówi do nas słowami kazania sejmowego, które wygłosił w katedrze św. Jana w Warszawie w dniu 2 lutego 1919 r. z okazji pierwszego Sejmu niepodległej II Rzeczpospolitej: "Wam rajcowie pierwszego Sejmu rzucam słowo jedno. Kiedy pod piramidami stanął wielki wódz /Napoleon/, zawołał on swoim żołnierzom: czterdzieści wieków patrzy na was. Nie na przyszłość, ale na przeszłość ja wam dzisiaj wskazuję. Wieki, które przyjdą - te położę na was. W obliczu tej przyszłości i w obliczu Bożem, w obliczu sumienia waszego składamy przed Tobą, Panie, my posłowie pierwszego wielkiego sejmu na polskiej ziemi, ślubowanie poselskie. Przyrzekamy przed Tobą, że od pierwszej narady sejmowej i wszystkich narad przychodzić będziemy z czystemi rękoma i czystym sumieniem, jak do sprawy świętej. I uciszymy nasze namiętności i oczyścimy nasze dusze, byśmy tym lepsze wydawali prawa, im głębiej w siebie wejdziemy. My nie chcemy już odtąd szukać naszych własnych korzyści, a chcemy i pragniemy szukać jedynie tylko dobra naszej ukochanej i drogiej ojczyzny. Nie chcemy w niej królować, ale chcemy, jak dzieci najlepsze, tobie Ojczyzno droga, służyć, twojego tylko głosu, twojego wołania chcemy słuchać. Nic nas więcej od miłości twojej nie oderwie. I przyrzekamy przed Tobą, o Panie nasz, przyrzekamy w znak Twój święty, że nie spoczniemy tak długo, aż ku chwale naszego narodu, aż ku świadectwu szczytnemu historyi, powtórzymy za Zbawicielem naszymi słowa: Consummatum est /J.19.30/. Dokonało się. Dzieło wielkie. Amen".

Urodził się 13 maja 1859 roku w Brasov w Siedmiogrodzie (Rumunia) w rodzinie ormiańskiej, która tak jak większość Ormian Polskich kultywowała i rozwijała silne związki z macierzą. Szkołę realną ukończył we Lwowie, a następnie w latach 1878 - 82 odbył studia w Akademii Monachijskiej w pracowni Gabriela von Hackla, Aleksandra Wagnera i Gyula Benczura, malując zgodnie z ówczesnym duchem realistyczne sceny rodzajowe. Wcześnie, bo już ok. 1880 r. komponował sceny z życia Słowian ("Wiec", "Pogrzeb wodza") oraz namalował pierwszą olejną wersję "Pogrzebu na Huculszczyźnie". Temat ten powtarzał w różnych wersjach prawie do końca życia. W tym okresie twórczości próbował malarstwa historycznego m.in. "Ormianie w Polsce" i portretowego. W latach 1882 - 1895 przebywał w Paryżu i uczęszczał do pracowni Emila Augusta Carolusa-Durana, a ok. 1890 odwiedził Londyn, gdzie studiował osiemnastowieczne malarstwo portretowe i wykonał 12 portretów. Ceniony w Londynie i Paryżu jako portrecista, wykonał "Portret Sary Bernhardt" i słynnej z urody Henrietty Fouquier, które zdobyły duże uznanie i uczyniły Artystę wziętym portrecistą salonów Paryża. Następnie podróżował do Włoch, a w 1895 osiadł w Krakowie. Został profesorem zreformowanej przez Fałata krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych (1895 - 1934) i dwukrotnie wybranym rektorem ASP (1910 i 1927/28). W 1897 założył szkołę malarstwa dla kobiet, gdzie nauczali Leon Wyczółkowski i Jan Stanisławski. Wcześniej zaś, w 1896 wykonał projekt witraża dla katedry ormiańskiej we Lwowie (niezrezlizowany), a także współpracował przy "Panoramie Racławickiej" W.Kossaka i J.Styki. Około 1900 zmienił swą technikę malarską, zarzucił prawie zupełnie malarstwo olejne, a coraz częściej zaczął posługiwać się pastelami, którymi raczej rysował, tworząc siatkę cienkich i delikatnych, na ogół przenikających się wzajemnie linii. Za pomocą pasteli portretował przede wszystkim kobiety, w szczególności eteryczne dziewczęta oraz dzieci. W tej też technice wykonał swój autoportret. Axentowicz był jednym z założycieli, a następnie aktywnym działaczem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka", członkiem "Secesji" wiedeńskiej, Koła Literacko - Artystycznego i Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa. Był uczestnikiem i organizatorem wielu wystaw indywidualnych i zbiorowych m.in. w TPSP w Krakowie (1880), w Salonie A. Kujwulta (1881 - 1906), w TPSP w Warszawie (1883), w St. Louis (1904), Rzymie (1911), Wenecji (1914), Wiedniu i Dreźnie. Wystawy indywidualne zorganizowano mu w 1923 i 1927 w Krakowie, w 1930 w Łodzi i Warszawie, a pośmiertnie w 1938 w Krakowie i Lwowie i w 1999 w Krakowie.
Biografowie uważają Teodora Axentowicza za malarza niezwykłego, uprawiającego z równym entuzjazmem dwa, zupełnie odmienne rodzaje malarstwa. Pierwszą jego pasją było malarstwo kobiet; tworzył pastelowe, pełne wdzięku portrety, inspirowane malarstwem Boldiniego i Whistlera i to zarówno twarze wielkich dam, jak i świeże twarzyczki wiejskich dziewczyn, figlarnych gryzetek miejskich, klasyczne twarze posągowych piękności. Drugim nurtem zainteresowań Artysty, najbardziej chyba interesującym w jego twórczości, był nurt rodzajowy, wynikający z fascynacji folklorem huculskim, barwnością strojów, malowniczością obrzędów, surowością obyczajów ("Święcenie Jordanu" - 1893, "Pogrzeb huculski", "Święcone", "Procesja", "Kołomyjka"). Uprawiał też grafikę (litografię, algrafię, glinoryt: afisze, okładki i ilustracje m.in. do czasopism "Ver Sacrum" i "Le Monde Illustre"). Obarczony liczną rodziną zmuszony był przyjmować różne zamówienia, które powodowały plotki i złośliwości w ówczesnym krakowskim środowisku artystycznym. Jednak dla historyków sztuki jego dorobek sytuuje go pośród najwybitniejszych malarzy polskich. Zmarł 26 sierpnia 1938 r. w Krakowie.

Z krzyżem w ręku, nad Polski górujący ludem,

Starłeś go i podniosłeś słowa twego cudem,

Krzepiłeś go w niedoli, nadzieją i wiarą,

Dla niegoś żył jedynie, i dlań padł ofiarą -

Dziś cię szuka w twym grobie, przez łzy widzi w niebie,

I modląc się za tobą, modli i przez ciebie.

Urodził się 6 listopada 1807 r. we Lwowie przy ul.Ormiańskiej 1 m.6. Pochodził ze starej, o bogatych tradycjach rodziny ormiańskiej, która po upadku Królestwa Wielkiej Armenii w 1071 rr. osiadła na Rusi Czerwonej. Po stracie we wczesnym dzieciństwie ojca Józefa, wychowywany był przez bardzo pobożną matkę. Jako siedemnastoletni młodzieniec pisywał poezje do "Rozmaitości Lwowskich". Tu, we Lwowie ukończył studia prawnicze "cum eminentia et eximia laude". Następnie otworzył cieszącą się wielkim wzięciem kancelarię prawniczą. W 1831 r. wziął czynny udział w powstaniu Listopadowym w oddziałach Dwernickiego na Podolu. Cudem uniknąwszy śmierci z rąk żołnierzy rosyjskich wrócił szczęśliwie do Lwowa. Rok później odbył długą podróż na Środkowy i Bliski Wschód, spotykając się z tamtejszymi środowiskami ormiańskimi i zbierając informacje z zamiarem napisania historii swojego narodu. Po powrocie do Lwowa i uzyskaniu od Stolicy Apostolskiej dyspensy, zawarł związek małżeński ze swoją cioteczną siostrą Zofią Nikorowicz, której ojciec Józef - przedstawiciel jednej z najstarszych rodzin ormiańskich w Polsce był profesorem muzyki w gimnazjum OO. Jezuitów w Chyrowie. Józef Nikorowicz, po rabacji Jakuba Szeli, skomponował przejmującą melodię chorałową, która dla Kornela Ujejskiego stała się natchnieniem do napisania do niej słów: "Z dymem pożarów, z kurzem krwi bratniej". Po przjściu na świat w 1839 r. ostatniego, piątego dziecka rozpoczęła się męka. Bliskość krwi okazała się tragiczna. Kolejno umierają wszystkie dzieci. Po zgonie ostatniego dziecka choroba dosięga i ukochaną żonę Zofię. Wtedy to, za radą spowiednika żony ks. Fryderyka Rinna oboje małżonkowie czynią postanowienie. Zofia, że po wyzdrowieniu wstąpi do Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia, a Karol - do Towarzystwa Jezusowego. Niedługo potem Zofia umiera. Wali się w gruzy cały, dotychczasowy świat. Karol cierpi bardzo. Po zlikwidowaniu kancelarii prawniczej i uporządkowaniu spraw majątkowych w październiku 1839 r. składa na ręce ks. Rafała Markijanowicza, przełożonego klasztoru OO. Jezuitów w Starej Wsi prośbę o przyjęcie do zakonu. Tuż przed wstąpieniem do nowicjatu pisze utwór - pieśń, która jest wyrazem ludzkiego "łez padołu" i jednocześnie osobistym wyrazem wiary, nadzieji i miłości - pisze pieśń "W krzyżu cierpienie, w krzyżu zbawienie ..."
Dnia 11 września 1839 r. Karol de Bołoz Antoniewicz rozpoczął nowicjat zakonny, a następnie studia teologiczne w klasztorze w Nowym Sączu. W 1844 r.przyjął święcenia kapłańskie, a swoją działalność duszpasterską rozpoczął od propagowania wstrzemięźliwości od alkoholu i organizowania pomocy dla ludzi dotkniętych głodem i powodzią. To jego przede wszystkim zasługą było uspokojenie wzburzonych namiętności ludzkich w okresie rabacji Jakuba Szeli w 1846 r. W 1848 r. po kasacie klasztoru OO. Jezuitów we Lwowie, udał się na tułaczkę, która rychło przekształciła się w jeden wielki ciąg misji ludowych i rekolekcji wśród ludu polskiego na terenach poddanych represji zaborców. Przemawiał i nauczał na Pokuciu, w Krakowskiem, na Śląsku w Piekarach i Gliwicach, w Poznańskiem. Ks. Karol de Bołoz Antoniewicz zmarł 14 listopada 1852 r. w klasztorze w Obrze pod Wolsztynem w czasie epidemii cholery. Miał wówczas 45 lat i 8 lat kapłaństwa. W rok po jego śmierci obywatele polscy Obry i Wolsztyna ufundowali na jego grób piękny marmurowy pomnik, wykonany w Berlinie.Na pomniku umieszczono napisy: w języku łacińskim od współbraci w Zakonie, zawierający dane z jego życia, oraz drugi - od obywateli Obry i Wolsztyna w języku polskim pióra Franciszka Morawskiego:
"Z krzyżem w ręku nad polskim górujący ludem,
Starłeś go i podniosłeś słowa twego cudem,
Krzepiłeś go w niedoli, nadzieją i wiarą,
Dla niegoś żył jedynie, i dlań padł ofiarą-
Dziś cię szuka w twym grobie, przez łzy widzi w niebie,
I modląc się za tobą, modli i przez ciebie"
Z bogatej twórczości najbardziej znane i śpiewane są do dzisiaj: Chwalcie łąki umajone, W krzyżu cierpienie, Nie opuszczaj nas, Biedny kto Ciebie nie zna od powicia, Do Betlejem pełni radości, Zawitał do nas majowy poranek, Nazareński śliczny kwiecie, O Maryjo przyjm w ofierze, Pani w ofierze Tobie dzisiaj składam, O Józefie uwielbiony oraz melodia do pieśni "O Ty Przedwieczny".Także.

Urodził się 13 listopada 1879 r. w Szypińcach w powiecie kocmańskim na Bukowinie w rodzinie ormiańskiej. Był synem Dominika, dzierżawcy dóbr ziemskich i Antoniny z Zarugiewiczów. Naukę pobierał w Czerniowcach, a następnie we Lwowie. W okresie studiów teologicznych we Lwowie pełnił obowiązki sekretarza abpa J. Teodorowicza. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1904 r. W rok później rozpoczął pracę katechety w Szkole Wydziałowej Żeńskiej PP.Benedyktynek Ormiańskich we Lwowie, a także jako wikariusz kościoła Archikatedralnego Ormiańsko - Katolickiego. W latach 1909 - 1944 był proboszczem parafii ormiańsko - katolickiej w Czerniowcach (z wyjątkiem okresu VI 1940 - VII 1941, kiedy przebywał w Gherli w Siedmiogrodzie i w Bukareszcie). Ks. prałat był czołową postacią Polonii Bukowińskiej; przez długie lata był prezesem Towarzystwa Bratniej Pomocy i Czytelni Polskiej w Czerniowcach i stowarzyszenia "Dom Polski" w Czerniowcach.

Nie tylko sam był wielkim patriotą, ale też działał na rzecz patriotycznego wychowania i krzewienia kultury polskiej wśród młodzieży. W pracy tej pomagali mu inni działacze spośród Ormian Polskich, między innymi Józef Axentowicz i Franciszek Bohosiewicz. W kwietniu 1932 r. został wybrany prezesem Związku Stowarzyszeń Polskich na obszarze całego państwa rumuńskiego, organizacji wchodzącej w skład Światowego Związku Polaków z Zagranicy. Za zasługi w dziele narodowym i społecznym został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. W 1928 r. jako kanonik honorowy ormiańskiej kapituły lwowskiej otrzymał od papieża Piusa XI godność prałata domowego. Za polską działalność polityczną na terenie Rumunii był w 1944 r. więziony przez gestapo. Zwolniony po wkroczeniu wojsk sowieckich przebywał w Bukareszcie do 1947 r. pracując jako katecheta w Polskim Liceum i Gimnazjum. W 1947 przeniósł się do Krakowa, gdzie krótko pełnił obowiązki duszpasterskie w obrządku ormiańsko - katolickim w kościele św. Idziego, a następnie u OO. Karmelitów Bosych. Zmarł 26 stycznia 1951 w Krakowie; pochowany został w grobowcu karmelitów na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Przeszedł do historii jako prezydent miasta Starej Warszawy i kupiec warszawski z II połowy XVIII wieku. Pochodził z rodziny Ormian Polskich, przybyłej do Warszawy z Kamieńca Podolskieg. Był kupcem znanym i zamożnym, prowadził handel "turecki" i winny, był właścicielem domu przy Rynku Starej Warszawy. Poczynając od 1769 roku był wybierany do wielu odpowiedzialnych zadań i zaszczytnych funkcji, w tym jako radny zasłynął jako czołowy współpracownik Jana Dekerta. Jego podpis figuruje na "Memoriale miast", stanowiącym ukoronowanie słynnej "czarnej procesji" 24.XI.1789 r. Po śmierci Dekerta objął funkcję prezydenta, co następnie potwierdziły wybory w 1791 r. Przyjął także po Janie Dekercie funkcję plenipotenta miast Wielkopolski. Łukasiewicz był uważany przez współczesnych za jednego z tych działaczy mieszczańskich, którzy wymiernie przyczynili się do dzieła reformy miejskiej, często nawet kosztem spraw prywatnych. Jego działalność obfitowała w wiele burzliwych wydarzeń, aż po rozwiązanie magistratu polskiego Warszawy 9.VIII.1796. Wspomnieć warto, że żonaty był z Katarzyną z Augustynowiczów, wdową po kupcu Jakubie Muradowiczu, z którą miał syna Józefa Kazimierza.

Antoni Stefanowicz

Antoni Stefanowicz (1858 - 1929), członek Rady Szkolnej Krajowej, pedagog, malarz. Urodził się w Toutrach (Kadłubiskach, pow. kocmański) na Bukowinie w rodzinie polskiej obrządku ormiańskiego; był najstarszym synem Kajetana i Emilii ze Stefanowiczów (rodzice byli kuzynami w drugim stopniu). Ukończył gimnazjum w Czerniowcach, a następnie studiował cztery lata w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. W tym okresie zrodziło się jego uwielbienie dla sztuki epoki Odrodzenia oraz zamiłowanie do rysunku, który uważał za podwalinę malarstwa. W Wiedniu zdał egzamin na profesora rysunków w szkołach średnich przed komisją egzaminacyjną Min. Oświaty. Następnie objął kolejno posady: zastępcy nauczyciela w I Szkole Realnej we Lwowie, profesora rysunków w gimnazjum w Drohobyczu i w Stanisławowie (1891-2). Nauczanie rysunków starał się "przepoić tchnieniem sztuki", wyszukiwał i szczególnie opiekował się uczniami utalentowanymi. Swą działalnością zwrócił na siebie uwagę Jana Nepomucena Frankego, organizatora średniego szkolnictwa realnego, zawodowego i przemysłowego w Galicji oraz Michała Bobrzyńskiego, wówczas wiceprezydenta galicyjskiej Rady Szkolnej Krajowej (RSK). W 1892 r. został powołany na referenta ds. przedmiotu nauka rysunków do RSK. W ciągu kilku lat skutecznie zreorganizował naukę rysunków w szkołach średnich i dział przemysłu artystycznego w szkołach przemysłowych. Natomiast w kwestiach personalnych stanowczy być nie potrafił, "zmuszony wydawać wyroki w sprawach osobistych, prawie nie mógł zdobyć się na jakiś wyrok potępiający"(J. Teodorowicz). Był autorem dwoch podręczników metodycznych, wydanych nakładem RSK: "Nauka rysunków z wolnej ręki" Lw. 1894, dla nauczycieli szkół ludowych) oraz "Nauka rysunku elementarnego z modelu, podług zasad perspektywy oparta na poglądzie" (Lw. 1898, dla nauczycieli szkół wydziałowych i seminariów nauczycielskich), zaopatrzonych rycinami i tablicami. Od r. 1900 działał w stow. "Młoda Sztuka" we Lwowie, popularyzującego sztukę poprzez odczyty, konkursy i wystawy; w ramach tego programu udzielał lekcji malarstwa irysunków młodym talentom amatorom. W r. 1902 został mianowany krajowym inspektorem szkolnym i członkiem RSK. Oprócz szkół średnich nadzorował także zawodowe szkoły przemysłowe, o których rozwój zabiegał, dbając zwłaszcza o promowanie młodych artystów na ich kierowników i nauczycieli. W zakresie rysunków i przemysłu artystycznego zdobył sobie spory autorytet, opublikował wiele artykułów na ten temat w profesjonalnych czasopismach polskich, niemieckich i francuskich. W r. 1906 wiedeńskie Min. Oświaty awansowało go na stanowisko centralnego inspektora dla kierunku artystycznego w zawodowych szkołach przemysłowych całej Austrii. Był też członkiem Krajowej Komisji Przemysłowej przy galicyjskim Wydziale Krajowym.

Po pierwszej wojnie światowej został naczelnikiem wydziału szkolnictwa zawodowego w kuratorium Lwowskiego Okręgu Szkolnego. W r. 1924 zdecydował się przejść na emeryturę, mimo że był zatrzymywany przez przełożonych, a zwłaszcza przez kuratora Stanisława Sobińskiego. Przez kilka lat poswięcał się jeszcze pracy artystycznej.

Jako malarz Stefanowicz zajmował się studiami pejzażowymi, przede wszystkim jednak pociągało go malarstwo portretowe; namalował kilka autoportretów (1889, 1908 - zbiory Leona Pińskiego, obecnie Lwowska Galeria Obrazów-, 1927 - Lwowska Galeria Obrazów-, oraz portrety znajomych i rodziny; Frankego, Teofila Gerstmana (dyrektora I Szkoły Realnej), Edwina Teodora Płażka (wiceprezydenta RSK, wł rodziny portretowanego), ojca (1885, Lwowska Galeria Obrazów), matki (1911, Lwowska Galeria Obrazów), syna Kajetana (1907, pastel, Lwowska Galeria Obrazów), córki Emilii "Studium portretowe kobiety "(reprod. Tyg.Ilustr.1910 s.11). Niedługo przed śmiercią stworzył ostatnie większe dzieło "Portret pani P." (Anny z Prus-Gawrońskich Polakowej, teściowej córki), za który jury Powszechnej Wystawy Krajowej w Poznaniu przyznało mu mały złoty medal. Wystawiał m. innymi na Wystawie Jesiennej w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych we Lwowie (październik 1925). Należał do przyjaciół arcybiskupa ormiańskokatolickiego Józefa Teodorowicza, który konsultował z nim rekonstrukcję lwowskiej Katedry Ormiańskiej. Próbował też swych sił w poezji. W sierpniu 1929 leczył się w sanatorium w Zakopanem, zmarł 17 XII t.r. we Lwowie (często mylnie podawany jest r. 1930)

Pośmiertnie, w maju 1932, zorganizowano wystawę prac Stefanowicza (wspólnie z synem Kajetanem) w ramach Wiosennego Salonu artystów lwowskich w Pałacu Sztuki TPSP.

W małżeństwie z Marią z Krzysztofowiczów, miał syna Kajetana i córkę Emilię Polakową (8.I.1885-26.XII.1938), żonę prezesa lwowskiej Izby Skarbowej, działaczkę społeczną, od 1934 r. radną miasta Lwowa.

Kajetan Stefanowicz

Urodził się w Drohobyczu 12 lipca 1886 r. w szacownej rodzinie ormiańskiej. Jego ojciec Antoni był artystą malarzem. Szkołę powszechną ukończył we Lwowie, do gimnazjum uczęszczał we Lwowie i Kołomyji. Po złożeniu egzaminu dojrzałości zapisał się na Politechnikę Lwowską na oddziale architektury. Po roku studiów przeniósł się na Akademię Sztuk Pięknych do Krakowa, skąd po dwóch latach udał się na dalszy dwuletni kurs do Monachium, a potem na kolejne dwa lata do Paryża. Po powrocie do Lwowa został asystentem w szkole przemysłowej, potem czas krótki spędził w tym samym charakterze w Krakowie, a po otrzymaniu nominacji na profesora osiadł na stałe we Lwowie. Był znakomitym znawcą historii Wschodu. W roku 1911 wybierał się do Indii, ale przeszkodziła mu wojna światowa.
Artysta wybił się szybko jako malarz, przede wszystkim dekoracyjny w najlepszym tego słowa znaczeniu. Jego świetne, oparte na wschodnich motywach obrazy dekoracyjne, jak np. "Pochód Maharadży", są "doskonałe w kolorze, nienaganne w rysunku, pełne smaku i elegancji w liniach"(A.Schroder). Równie pochlebne są opinie o albumie Kajetana Stefanowicza "Pieśń Legjonistów w rysunkach", w którym ilustracje towarzyszące pieśniom legionowym podkreślają nastrój i tęsknotę odczuwaną przez żołnierza w okopach i na polu walki. Nawiązując do wątku ormiańskiego, warto tu przypomnieć autoportet artysty w stroju ormiańskim (pastel), który był w posiadaniu Józefa Bohosiewicza z Krakowa, a którego los jest dziś nieznany. Warto też dodać, że potomkowie tej gałęzi rodziny do dziś mieszkają w Krakowie.

Copyright 2001 Andrzej Bohosiewicz.

Ks. Piotr Bohosiewicz

W książce Sadoka Barącza "Żywoty sławnych Ormian w Polsce" możemy przeczytać o jednym z nich, Piotrze Bohosiewiczu: "Bohosewicz Piotr urodził się we Lwowie w 1711 r. Powołany do stanu duchownego, życie i obyczaje swoje tak urządził, że w całym jego ubiorze, postawie, chodzie, mowie, we wszystkich nawet innych rzeczach, wydawała się tylko sama poważność, skromność i głęboka pobożność. - Zaprzec się wszystkiego dla Chrystusa, cierpieć bez narzekania dla niego, było jedynym zadaniem usilnych zabiegów jego. Ochoczo spełniał nakazy przełożonych swoich, i w całem tem mozolnem zatrudnieniu nie szukał swojej chwały, ale tego, któremu tak wiernie służyć postanowił. Często wznosząc myśli swoje ku błogosławionej ojczyźnie, gdzie stolica szczęścia naszego; błogim tym widokiem osładzał wszystkie przykrości swoje. Ziemskie życie uważał jako chwilowe przejście na drugą stronę, a z tej zdrowej uwagi wyrobiło się w nim pragnienie nieugaszone dójścia do owej świętej krainy, gdzie sprawiedliwi zabezpieczeni od burz i nawalności, któremi całe życie miotani byli.- Zasady katolicyzmu bronił gorliwie w każdem prawie kazaniu, dowodząc skutecznie, że tylko na tej drodze uszczęśliwienie towarzystwa ludzkiego zdziałane być może. Dla tego pragnął wszystkich różnowierców w jeden nierozerwany połączyć węzeł, do czego nie tylko zapałem swej wymowy, ale poświęcają się dla dobra współbliźnich miłością przyczyniał się.- Z posłuszeństwa przyjął ofiarowaną sobie kanonię, a w r. 1781, probostwo kapituły lwowskiej. Życie jego spływało spokojnie, jak zdrój czystej wody snujący się łagodnym strumykiem, co przebiega bez wrzawy rozłożyste łąki i przerzyna je jak wstęga srebrzysta, - zaszeleszczy - zawarczy czasem, kiedy kamień na drodze staje; ale brzegu nie nadweręża, drzewa z korzeniem nie wyrywa, nie zatapia, nie niszczy - ożywia tylko i upiększa.- Tak i on łagodny jak anioł, dobroczynny jak Samarytanin ewangieliczny, odbył ziemską pielgrzymkę i zbliżył się uczuciem pilnego pracownika dopominającego się zapłaty od Pana swego. Dnia 1go sierpnia 1782 r. we czwartek o godzinie siódmej z rana przyszedłszy do kościoła rozporządził swojemi rzeczami kościelnemi, mówiąc, że ich więcej potrzebować nie będzie 1). Potem odszedł do celi swojej i prosił, żeby go świętemi opatrzono sakramentami. A gdy spowiednik i wszyscy xięża zaczęli mu przekładać, że niema tego potrzeby, gdyż zupełnie jest zdrowym, odpowiedział; iż przyszedł ostatni kres życia jego, a zatem nie moiżna mu duchownej tej posługi odmawiać.- Na usilne prośby jego skłonił się spowiednik do słuchania spowiedzi, po której klęczącego zakomunikował. Do ostatniego olejem namaszczenia rozebrał się, i w łóżku przyjął sakrament umierających,- Opatrzony świętościami ubrał się i chodząć po celi lub klęcząc, gorące do Boga zasyłał modły, błagając go o odpuszczenie grzechów swoich i o śmierć szczęśliwą. - Rozeszła się wieść po mieście, że xiądz Piotr nie będąc chorym, na śmierć się gotuje. Zrozumieli wszyscy, że Bóg świątobliwemu kapłanowi temu objawił dzień śmierci jego.- Gromadnie zbiegali się do niego, aby go jeszcze widzieć, lub słowo jakie usłyszeć od niego. W piątek i w sobotę najchętniej przyjmował odwiedzających go, rozmawiał z nimi po przyjacielsku, udzielał im nauki o miłości Boga, unikaniu świata i tym podobne. W niedzielę rozdawszy wszystkie swoje rzeczy ubogim, uprosił X. Tumanowicza Sufragana, aby mu udzielił absolucyi, jaka się daje konającym. Po otrzymaniu takowej w wieczór pożegnał się z xiężami i zamknął się w celi swojej. W poniedziałek to jest 5go sierpnia, gdy nikogo do południa niewpuszczał, uradzili xsięża, żeby drzwi odbić. Około drugiej godziny po południu drzwi odbito, a znaleziono go właśnie konającego. Jeszcze raz mu dał generalną absolucyę X. Tumanowicz Sufragan, po której o godzinie trzeciej oddał ducha Bogu, przeżywszy lat 71. Zostawił w rękopiśmie dzieło pod tytułem: "Vocum ternarum inconcussae veritatis, errabundas utriusque testamenti oves, ad unum verum, infalibileque Christi Domini ovile, sen an sanctae Romanae et universalis Ecclesiae gremium valenter allicientium.- Operis pernecessarii libris tribus comprebensi per Petrum Isaiam Boosewitz Leopoliensen Collegii Pontificii Leopol. Armenorum Alumnum S.T.Licient. Esiae Archicathedr. Leopol. arm. seniorem Vicarium et Poenitentiarum in 4to" nieoprawne, kartek nieliczbowanych 57. Są to traktaty o wierze, przeciw Akatolikom, Grekom i Żydom. W traktacie przeciwko Żydom wspomina o dysputach w r. 1759 tałmudystów z kontrtałmudystami we Lwowie odprawionych.- Rękopis ten znajduje się w księgozb. kap. lwowsk. or,. 1) Liber defunetorum Esiae parochialis rit. arm. Leopol. ab Anno 1780 pag 2."

Diakonisa Marianna Bohosówna

Bohosówna Maryanna żyła początkowo w zgromadzeniu pobożnych w Kamieńcu podolskim, potem około r. 1650 udała się na pielgrzymkę do ziemi świętej. W ćwiczeniach duchownych niejaki czas przepędziła w Eczmiadzynie, zkąd udała się do Stambułu, gdzie od Filipa Patryarchy orm. na dyakonissę została poświęcona,- Zwiedziwszy drogocenne dla każdego chrześcijanina miejsca, wstąpiła do Rzymu pokłonić się popiołom świętych Pańskich. Ztamtąd powróciła do Kamieńca w habicie do Bernardynek nieco podobnym. Na głowie miała zasłonę, płaszcz krótki czarny, habit włosowy, pas rzemienny i na trepkach chodziła. Czytała ewanielią i żywoty świętych zakonnichom, które inaczej się nosiły. Często strofowana o to, dla czego inaczej się ubiera, odpowiadała, tak Patryarcha nakazał. A gdy nie mogła drugie przywieść do tego habitu, jeszcze przed wygnaniem z Kamieńca wyjechała do Stanisławowa, gdzie brat jej rodzony Jakób Bohosiewicz był przysięgłym ławnikiem sądów miejskich.- W spokoju prowadziła życie swe wzorowe aż do czasu, kiedy owe....

(1) Protocollum Actorum Consistorii Archiep. Leopol. nat. arm. ab Anno 1684 ad 1700, in fol. pag h95, 110, 114, 151, w księgozb. kapituły lwowskiej orm.